Reeks Oratio super munera - Derde zondag door het jaar

Reeks “Oratio super munera - Gebed over de gaven”

Derde zondag per annum / door het jaar

Laat deze gaven heilzaam voor ons zijn.

Christus ontvangt brood en wijn voor de H. Eucharistie

I n l e i d i n g

De vraag waarom “onze gaven” heil kunnen bewerken, beantwoordt de oratie eenvoudig zelf. Zij vraagt God het ‘sacrificando’ te bewerken, dat wil zeggen door middel van de consecratie, waardoor de gaven Lichaam en Bloed van Christus worden. Het zijn weliswaar nog steeds onze gaven, omdat wij in het mysterie met Christus zijn verenigd. Maar het zijn ook de gaven van Christus, dezelfde, die Hij op het Kruis de Vader heeft geofferd. Na de consecratie komen de gaven in een heilige uitwisseling (sacrum commercium) tot en in ons terug met de geheimnisvolle werkingen van het heil, die de Heer heeft beloofd. “Wie Mijn Vlees eet en Mijn Bloed drinkt, heeft eeuwig leven en Ik zal hem doen opstaan op de laatste dag” (Jo 6, 54).

“Niets anders immers werkt de deelname aan het Lichaam en Bloed van Christus uit, dan dat wij veranderd worden in datgene, wat wij nuttigen; en dat wij Hem, in Wie wij medegestorven, medebegraven en medeverrezen zijn, in alle opzichten in onze geest en in ons vlees dragen, volgens het woord van de Apostel: “Gij zijt immers gestorven en uw leven is met Christus verborgen in God. Maar wanneer Christus, uw Leven, verschijnen zal, dan zult gij ook verschijnen in de heerlijkheid tesamen met Hem” (Kol 3, 3 sqq), die met de Vader en de Heilige Geest leeft en heerst in de eeuwen der eeuwen” (S. Leonis Magni Sermo 63, 7).

“En daarom bidden wij, dat ons Brood, dat is Christus, ons dagelijks wordt gegeven, dat wij, die in Christus verblijven en leven, ons van zijn heiliging en Lichaam niet verwijderen” ( S. Cyprianus, De oratione dominica, 18).

T e k s t

Missale Romanum – 1970

Munera nostra, Domine, suscipe placatus,

quæ sanctificando nobis, quæsumus,

salutaria fore concede.

Altaarmissaal Nederlandse Kerkprovincie - 1979

Heer, aanvaard in uw goedheid dit brood en deze wijn.

Heilig deze gaven en laat ze heilzaam voor ons zijn.

Werkvertaling

Heer, aanvaard goedgunstig onze gaven,

[en] verleen, bidden wij, dat deze, doordat ze geheiligd worden,

voor ons heilzaam zullen zijn.

L i t u r g i s c h e  a n t e c e d e n t e n

Het Gebed super munera is afkomstig uit Sacramentarium Leonianum, 529, dat berust in de Kapittelbibliotheek Verona, LXXXV, 2^e helft 6^e eeuw. Het gebed was niet opgenomen in het Missale Romanum van 1962.

S t r u c t u u r a n a l y s e 

1. Munera nostra, Domine, suscipe placatus,

2. quæ sanctificando nobis, quæsumus,

salutaria fore concede.

De oratie bestaat uit één enkele zin, op te splitsen in twee halfzinnen, elk met een imperativusvorm als gezegde, elk met een bede, waarbij het object van de bede in de tweede halfzin afhankelijk is van de genadevolle aanneming van de offergaven door God in de eerste halfzin. De tweede halfzin wordt ingeleid door het relativum quæ en heeft als antecedent de munera nostra in de eerste halfzin. Het vertalen van dit relativum levert enigszins problemen op. Men kan derhalve kiezen uit de volgende twee mogelijkheden:

1. Beschouw het zinsdeel dat door quæ wordt ingeleid als een nieuwe zin, waardoor quæ de functie van relatieve aansluiting krijgt. Om de verbinding met de munera nostra te verduidelijken gebruikt men de coniunctie ‘en’ en verandert men het relativum in een persoonlijk voonaamwoord ‘ze’. Men leest dan: En verleen (ons), wij bidden u, dat ze door het heiligen, heilzaam zullen zijn (voor ons).

2. Quæ behoudt de functie van relativum en vertaal daartoe de imperativus met ‘U moet toestaan’. Men leest dan: de gaven, die U moet toestaan heilzaam (voor ons) te zullen zijn, door ze (voor ons) te heiligen. Door deze vertaling krijgt de imperativus echter een haast ongepaste toon. 

Ad 1

Suscipe, - aanvaard, neem aan, gezegde in de imperativusvorm van het verbum sucipere, 3. Deze imperativus vraagt God de gaven van de Kerk, haar offers, haar aanbidding en gebeden aan te nemen of te ontvangen. Ook hier mildert de losse werkwoordsvorm quæsumus het imperatieve karakter. Dezelfde functie heeft quæsumus bij de tweede imperativusvorm concede.

Munera nostra, onze gaven – object in twee congruerende accusativusvormen in het onzijdig meervoud.

Domine, [o] Heer – anaklese van Dominus, mooi geplaatst in het midden van de openingszin en – bede.

Ad 2 quæ sanctificando nobis, quæsumus,

salutaria fore concede.

Concede, verleen, geef, in de imperativusvorm van concedere 3. Zie Vocabularium. De  werkwoordsvorm quæsumus vormt een tussenzin.

Quæ…salutaria fore: een a.c.i. (accusativus cum infinitivo-constructie) waarbij het relativum quæ (onzijdig meervoud) munera (r.1) als antecedent heeft.

Salutaria fore:  fore = koppelwerkwoord in de futurumvorm van het verbum esse vergezeld van het prædicaatsnomen salutaria dat congrueert met het antecedent munera.

Salutaria: pluralis neutrum van de adiectivumvorm salutaris, - e, heilzaam, reddens.

Sanctificando nobis, bijwoordelijke bepaling, samengesteld uit de gerundiummodus van het passieve verbum sanctificari in de ablativusvorm (causæ of instrumentalis) en uit de dativusvorm nobis (van voordeel, dativus commodi), te vertalen als: geef dat deze, door ze ten bate van ons te heiligen…De dativumvorm nobis kan ook inhoudelijk bij salutaria fore worden betrokken.

V o c a b u l a r i u m

Munera, gaven, offergaven, van munus, -eris N. Munus - of zijn varianten oblata, sacrificia, dona - is de meest voorkomende naam voor het object van de Gebeden over de gaven. Afhankelijk van de context kan munus verwijzen naar een officiële dienst of een rituele act (33^e zondag), naar offergaven– inclusief materiële giften voor het offer (3^e, 4^e, 9^e, 15^e, 17^e , 19^e, 20^e, 25^e zondag)  of ook naar het eigenlijke offer (16^e zondag). Verder kan het begrip munus verwijzen naar genade, of naar Gods gave aan ons.

Placatus, adiectief afkomstig van het verbum placare met de betekenis: verzoenen, bevredigen, tot bedaren brengen. De passieve vorm placari betekent zich laten verzoenen.

Vier maal komt dit begrip voor in de oratio super munera in de tijd door het jaar respectievelijk op de zondagen III, IV, XIX en XXXII. Het geeft een status of een conditie aan van verzoend zijn met, tevreden gesteld met, of in vrede.

Placatus is gerelateerd aan propitius en heeft dan ook betekenissen zoals gunstig gestemd, genadig, vriendelijk gestemd tegenover het offer van de Kerk.

Concede: deze imperatiefvorm van het verbum concedere 3, concessi, concesssum (herinner u ons ‘Nederlands’ woord concessie)  die in vijf orationes super munera voorkomt, heeft in het liturgisch taalgebruik positieve betekenissen zoals verleen, geef, schenk. In negatieve zin betekent dit verbum verbeuren, verspelen, zich compromitteren. In beide betekenissen omvat concede een zich welwillend, minzaam neerbuigen van de kant van God waarbij Hij genadig het offer de gevraagde uitwerking verleent.

Sanctificare komt in de orationes super munera op de zondagen per annum viermaal voor (III, XVI, XVII en XVIII) en betekent heilg-maken, heiligen. Het verbum staat op twee manieren in relatie met de gaven: ofwel de gaven zelf worden geheiligd – hæc dona sanctifica, heilig deze gaven  (XVIIIe zondag) – ófwel het offeren van deze gaven heiligt hen die deze offeren - præsentis vitæ nos conversatione sanctificent, opdat [deze mysteries] ons leven hier op aarde heiligen  (XVIIe zondag).

B e k n o p t  c o m m e n t a a r

De oratie verwijst naar de offergaven van brood en wijn (aldus benoemd door de Nederlandse vertaling in het AM), maar anticipeert ook op de dank en lof in het Eucharistisch Gebed. Het gebed over de Gaven vormt immers als het ware een scharnier tussen Offerande en Eucharistisch Gebed. Aanwijzing hiervoor is het meervoud “munera” en de frase “quæ sanctificando nobis, quæsumus, salutaria fore concede”. Hier worden álle eucharistische handelingen en niet alleen de aanbieding van de materiële elementen beschouwd als de offergaven die geheiligd en daardoor tot heilsmiddelen zullen worden.

Door wie worden de offergaven specifiek geheiligd? Daarover lichten de ‘Constitutiones apostolicæ’ (1) ons in: “Zend uw Heilige Geest over deze gaven, getuige van het lijden van de Heer Jezus, opdat Hij dit brood in het lichaam van uw Christus, en deze kelk in het bloed van Uw Christus consacrere” (VIII, 12).

De Eucharistische Gebeden II,III en IV van de Ordo Missæ wijzen naar dezelfde auctor mysterii, de Bewerker van het Mysterie. Het Eucharistisch Gebed  II zegt: “Heilig dan deze gaven met de dauw van uw Heilige Geest, dat zij voor ons worden tot Lichaam en Bloed van Jezus Christus onze Heer”.

En het Eucharistisch Gebed III: “In alle ootmoed vragen wij U ze [deze gaven] te heiligen door uw Geest, en ze Lichaam en Bloed te doen zijn van Jezus Christus” en in IV bidt de Kerk: “Daarom smeken wij U, Heer, dat uw Heilige Geest deze offergaven wil bezielen (de Latijnse tekst geeft hier sanctificare), opdat zij het Lichaam en Bloed worden van onze Heer Jezus Christus”.

De oratie van deze zondag vraagt God dat de heiligende kracht van de sacrale offerritus heilzaam mag zijn voor degenen die deelnemen aan de liturgie: “.. quæ sanctificando nobis, quæsumus, salutaria fore concede”. Het is de genade van de kant van God die het offer naar zijn voltooiing leidt in de H. Communie en in haar uitwerkingen. Door genade worden de liturgische handelingen voltooid en ook de uitgesproken woorden vormen de aanzet tot voortdurende zuivering en heiliging van hen die de H. Communie ontvangen en ook tot de uiteindelijke vervulling van de liturgische gedachtenisviering die is: eeuwig heil en zaligheid bij God. Laten wij alles doen wat in ons vermogen ligt om deze heiliging waardig te zijn.

(1)   Ook Apostolische Constituties genoemd: belangrijke canonieke en liturgische verzameling uit ca 380 van anonieme hand, onder andere geput uit de Didachè, de Traditio apostolica en de Didascalia.

 Geraadpleegde auteurs: J. Pascher + en G. A. Nursey.