Oratio post Communionem – Gebed na de Communie (Postcommunio) Dominica XXXI per annum Eenendertigste zondag door het jaar Door deze gaven worden wij voorbereid op de beloften die deze in zich dragen.

Het Laatste Avondmaal.

Mozaïek in de S. Apollinare Nuovo, Ravenna (vóór 529)

Door deze gaven worden wij voorbereid op de beloften die deze in zich dragen.

I n l e i d i n g

Het mysterie van de H. Eucharistie betekent voor het christelijk geloof een bijzondere werkzaamheid van goddelijke kracht. De kracht die in dit Sacrament werkzaam is, is in zich onuitputtelijk en onbegrensd, en neemt daarom ook niet toe of af. Maar haar uitwerking in het hart van de individuele gelovige kan groter of geringer zijn. Hier kan deze uitwerking zich naar Gods wil ontplooien tot het niveau van volmaaktheid zoals God het bedoeld heeft.

In het kader van de rijkgeschakeerde uitwerking van het Eucharistisch Sacrament wordt in de Postcommunio van vandaag in de taal van de maaltijdsymboliek van ‘refectio’, verkwikking, (ver)sterking, voeding, gesproken. De werking van het Sacrament is in de optiek van de oratie op de vervulling van die beloften gericht, die de Heer heeft verbonden met de H. Eucharistie.

De belofte kan worden samengevat met het concept “eeuwig leven”. Het beeld van het maal doortrekkend, is dat de deelname aan het bruiloftsmaal van het Lam. Het is de eeuwige aanschouwing van God, ja het genieten van God en het delen in zijn goddelijke natuur.

Het hart van de mens moet toegerust worden een dergelijke gave te ontvangen. Daarom vraagt de oratie op het ontvangen van de beloofde gaven te worden voorbereid. Van de mate van voorbereiding hangt ook de mate van de genadegaven af: “Dignior enim sequetur effectus, quem ferventior præcedet affectus, hoe vuriger immers onze ijver is, die voorafgaat, des te kostbaarder is het effect, schrijft de H. Augustinus in zijn Brief aan Proba  (Epist 130, 8.17) over het gebed. Om die reden wordt in deze oratie om een sterkere uitwerking van Gods kracht gebeden.

T e k s t

Missale Romanum [MR] 1970

Augeatur in nobis, quæsumus, Domine, tuae virtutis operatio,
ut, refecti cælestibus sacramentis,
ad eorum promissa capienda tuo munere præparemur.

Altaarmissaal Nederlandse Kerkprovincie 1979

Heer, laat in ons de kracht van uw genade toenemen.

Gij hebt ons met uw heilig sacrament gevoed.

Bereid ons door deze gave voor op de vervulling van de belofte die het in zich draagt.

Werkvertaling

Moge de werking van uw kracht, vragen wij U, Heer, in ons worden vermeerderd,

opdat wij, die zijn gevoed met uw hemelse sacramenten,

door uw gave worden voorbereid op het verwerven van hun beloften die zij bevatten.

L i t u r g i s c h e  a n t e c e d e n t e n

De Postcommunio van deze zondag was de Postcommunio van de Tweede Zondag na Epiphanie, in de preconciliaire edities van het Romeins Missaal de Tijd door het jaar vóór zondag Septuagesima genoemd, Tempus per annum ante Septuagesimam (MR 1962, 63), waarbij de oratie kleine verschillen vertoont: Augeatur in nobis, quaesumus, Domine, tuae virtutis operatio: ut divinis vegetati sacramentis, ad eorum promissa capienda, tuo munere praeparemur – Wij bidden U, Heer, moge de werking van uw genade steeds in ons toenemen, opdat wij, nu wij door uw goddelijke Geheimen zijn gevoed, door uw gunst worden voorbereid om er de beloofde vruchten van de ontvangen.

De brontekst van de Postcommunio van deze zondag is te vinden in het Sacramentarium Gelasianum Vetus, Vat. Reg., lat. 316, folio 1263, eerste helft van de achtste eeuw.

T e x t u e l e  a n a l y s e

1. Augeatur in nobis, quæsumus, Domine, tuae virtutis operatio,
2a. ut, 3. refecti cælestibus sacramentis,
2b. ad eorum promissa capienda tuo munere præparemur.

De oratie bestaat uit één enkele volzin die samengesteld is uit de hoofdzin, tegelijk de openingszin, met prædicaat augeatur in de coniunctivusvorm, vanwege de wens, de bede, die wordt uitgedrukt (coniunctivus optativus) (regel 1), gevolgd door een bijzin, ingeleid door het voegwoord ut en bijgevolg eveneens in de coniunctivus, waarin het gevraagde effect van de bede wordt verwoord (r. 2a-2b). Deze bijzin wordt onderbroken door een tweede bijzin “refecti … sacramentis” (r. 3) die een bijstelling vormt bij het in quæsumus (r. 1) opgesloten subject ‘wij’ en dat ook het zinsdeel in nobis / in ons, ablativusvorm van nos, wij, aantoont en ook blijkt uit het prædicaat præparemur (r. 2b).

Ad 1

Augeatur, moge in ons vermeerderd worden – prædicaat in de 3e pers. singularis coniunctivi passivi van augeo, met als subject tuae virtutis operatio, de (uit)werking van uw kracht-,  samengesteld uit de nominativus operatio vergezeld van een bijvoegelijke bepaling in twee congruerende genitivusvormen tuae virtutis, genitivus explicativus. Grammaticaal mooi is dat in deze openingsregel prædicaat en subject aan het begin en het einde van deze regel staan.

Domine, [o] Heer – adres waartoe de oratie zich richt in de vocativus van Dominus.
Quæsumus, vragen wij [U] – tussenzin die de optativus augeatur nog eens onderstreept en ook een ritmische functie heeft bij het zingen of uitspreken van de oratie.

In nobis, in ons – bijwoordelijke bepaling, samengesteld door het præpositum in met de ablativusvorm, ablativus locativus.

Ad 2a-2b

Ut … præparemur, op-/zodat wij worden voorbereid – prædicaat van de bijzin in de coniunctivusvorm præsentis passivi met finale resp, consecutieve betekenis.

Tuo munere, door uw gave – bijwoordelijke bepaling bij præparemur in twee congruerende ablativusvormen, ablativus instrumenti. Tuo munere komt inhoudelijk overeen met cælestibus sacramentis (r. 3); beide termen verwijzen naar de ontvangen H. Communie.

Ad eorum promissa capienda, letterlijk: op/tot het ontvangen van hun beloften, dit is op het ontvangen van de beloften die in de hemelse sacramenten zijn vervat. Voorzetselbepaling samengesteld uit de gerundiumvorm ad capienda met als object eorum promissa, ‘hun beloften’, samengesteld uit de accusativusvorm promissa (van promissum, - i, onz.) en het reflexivum eorum dat cælestibus sacramentis als antecedent heeft. 

Ad 3

Bijstelling die het subject ‘wij’, zoals boven gezegd, nader verklaart.

Refecti, gevoed, verkwikt – 1e pers. pluralis participii perfecti passivi van reficere, refeci, refectum, 3, opnieuw maken, herstellen, verkwikken.

Cælestibus sacramentis, door/met de hemelse sacramenten – bijwoordelijke bepaling bij refecti bestaande uit twee congruerende ablativusvormen die het middel of oorzaak aanduiden: ablativus causæ of instrumenti. 

S t i j l f i g u r e n

Tautologie (herhaling van een begrip met andere woorden): tuo munere (r. 2b) en cælestibus sacramentis (r. 3)

K l e i n  v o c a b u l a r i  u m

Operatio

Deze term kwam reeds aan bod in de Oratio super munera van de 5e zondag van Qudragesima, de 4e zondag van Pasen en de 12e zondag per annum.  

Operatio, -onis, vr. is een interessant begrip en betekent in eerste instantie: het werken, werk, verrichting, arbeid, karwei, operatie. In antieke inscripties betekent het ook “een religieuze verrichting, een godsdienstige plechtigheid, offerdienst. Christelijke auteurs en dichters, zoals Lactantius (+ circa 325) en Prudentius (geb. 348) gebruiken het ook in de betekenis van “weldadigheid, caritas” wanneer het gaat om een ‘lichamelijk werk van barmhartigheid’. Dit geeft ons gelegenheid om even aandacht te besteden aan dit begrip.

De zeven werken van barmhartigheid zijn: De hongerigen spijzen, de dorstigen laven, de naakten kleden, de vreemdelingen herbergen, de zieken verzorgen, de gevangenen bezoeken en de doden begraven, waarvan zes gebaseerd zijn op de woorden van Christus volgens het Evangelie volgens Matteüs: Ik had honger en gij hebt Mij te eten gegeven, Ik had dorst en gij hebt Mij te drinken gegeven, Ik was vreemdeling en gij hebt Mij opgenomen. Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed, Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht, Ik zat in de gevangenis en gij hebt Mij bezocht. (Mt 25, 35-36. Paus Innocentius III (1198-1216) voegde in het jaar 1207 een zevende werk toe: 'de doden begraven’, ontleend aan het Bijbelboek Tobit, waarin naast twee bekende, ook door Christus genoemde werken van barmhartigheid, speciaal de zorg voor de overledenen wordt benadrukt: Ik gaf brood aan de hongerigen en kleren aan de naakten; als ik het lijk van een volksgenoot buiten de muren van Nineve zag liggen, dan begroef ik het (Tob 1,17).

In de oraties verwijst “operatio” vooral naar het theologisch concept van het innerlijke bovennatuurlijke effect van de liturgische handeling of Eucharistisch Sacrament.

Het verwante verbum operor, operatus sum, 1, (deponens, verbum in de passieve vorm, maar met actieve betekenis) heeft als basisbetekenis “werken, arbeiden, bezig zijn met, uitwerking hebben, actief zijn, verrichten”, maar het heeft ook de specifieke religieuze betekenis van “de goden dienen, sacrale riten voltrekken, door middel van offers eer brengen of huldigen“. Het Nederlands heeft met dit verbum verwante woorden zoals operatie, opereren, operatief, opus, opera, enz.

Augeo, auxi, auctum, 2

Het verbum augeo, toenemen, vermeerderen, geeft ons concepten die we al eerder hebben gezien (auxilium, augmentum) maar het verbum zelf, dat een brede betekenis heeft hadden we nog niet bekeken. Ons onmisbaar woordenboek Lewis & Short begint met een etymologische betekenis die verwant is met vegeto (levendig maken, gezond bewaren, voeden), vegetus (levenskrachtig, fris, kloek), vegetatio (het verlevendigen het gezond zijn, groei, vegetatie) en ook vigeo (levenskrachtig, fris en krachtig zijn, machtig zijn, in aanzien staan, bloeien, gedijen), vigor (levenskracht, leven, kracht) en vigil (waakzaam, oplettend). Merk op dat de oudere versie van deze oratie (MR 1962) in plaats van refecti vegetati heeft.

In het Latijn is de basisbetekenis van augeo evenwel laten wassen/groeien, voortbrengen.

Op zaterdag van week I en III van het Psalterium in het Getijdengebed is de aanhef van de hymne in het Lezingenofficie: “Auctor perennis gloriæ” waarmee God wordt aangesproken als “Bevorderaar” van eeuwige heerlijkheid, dat wil zeggen als Degene die iets wat nog niet voorhanden is, middellijk of onmiddellijk doet ontstaan, of, zoals in genoemde hymne, aan iets wat reeds voorhanden is, volle kracht geeft, daaraan duurzaamheid verleent, doet gedijen. Grammaticaal kan perennis ook bij Auctor worden getrokken: juist door de goddelijke eigenschap van eeuwigheid kan God eeuwige glorie scheppen of bevorderen. De positie van perennis in deze korte regel is wel overwogen en daarmee fraai.

In meer algemene zin betekent augeo: iets in omvang groter maken, versterken, verrijken, vermeerderen, en in uitgebreidere zin: met woorden vergroten, overdrijven en ook ophemelen, verheffen, verheerlijken, prijzen, overladen, rijkelijk voorzien, rijk maken, beschenken.

In de rangen van klassieke auteurs vanaf de vroege tamelijk wilde toneelschrijver Titus Maccius Plautus (c. 254 - c. 184 v. Chr. tot Publius Virgilius Maro (70 -19 v. Chr.) vind je een interessante betekenis van augeo met een bijna religious overaccent (zoals mactare, adolere, etc.), “een offer in reuk laten opstijgen, ter ere van iemand iets offeren, aanbidden door middel van offers”. 

De term die het Latijn gebruikt wanneer de Heilige Maagd Maria bij haar bezoek aan Elizabeth de Heer met haar lofzang prijst, is “Magnificat” (Lc 1, 46-55).

In de liturgische oraties worden vormen van augeo dikwijls verbonden met pietatem, devotionem, caritatem en heeft dan de basisbetekenis van groeien, toenemen.

O v e r w e g i n g

Wanneer de priester de Postcommunio bidt, is de Eucharistische Christus in ons. Niet alleen het tabernakel in de kerk is zijn woning, maar wij nemen ook zelf zijn waarachtige Tegenwoordigheid ‘sub tectum meum’ onder ons dak op.

In de viering van de H. Eucharistie bewerkt God in ons wonderbare dingen krachtens zijn goddelijke macht door de woorden en handelingen van de gewijde bedienaar.  Ook wij die deelnemen aan het Eucharistisch Offer van zijn Zoon delen met onze woorden en handelingen in Gods machtige genade. Door onze offers en gebeden kan Hij krachtig in ons werken. Met zijn aan ons geschonken genade stelt Hij ons in staat zo met Hem mee te werken dat Hij onze gebeden en werken voor ons verdienstelijk en vruchtbaar kan maken.

Hetzelfde kan gezegd worden van elk ander goed werk (operatio) dat we verrichten in staat van genade: Hij spoort ons aan, wij beantwoorden Hem met liefde en werken mee, Hij maakt onze handen sterk - sterk genoeg (augeatur in nobis) – om vast te grijpen wat Hij offert.  Wat Hij ons in ons leven hier en nu schenkt door werken van liefdadigheid en naastenliefde moeten we ‘vastgrijpen’ zodat we in de hemel alles kunnen vastgrijpen wat Hij heeft beloofd (promissa capienda). Onze goede werken zijn dus werkelijk werken waarmee we Hem behagen; zij verdienen de beloning die Hij heeft beloofd en zijn tegelijkertijd verdienstelijk in het licht van zijn welbehagen en vrij geschonken genadegave (tuo munere).

Gebed van de H. Thomas van Aquino als dankzegging na de H. Mis

Ik dank U, Heer, heilige Vader, almachtige eeuwige God,

dat U mij, zondaar, uw onwaardige dienaar,

niet om enige verdiensten mijnerzijds,

maar alleen door de genade van uw barmhartigheid

hebt willen voeden

met het kostbaar Lichaam en Bloed van uw Zoon,

onze Heer Jezus Christus.

Ik bid U dat deze heilige Communie

niet tot mijn veroordeling strekt,

maar een heilzaam middel is tot vergiffenis,

een wapenrusting van geloof, een schild van liefde,

een uitdelging van mijn zonden,

een beteugeling van begeerten en lusten,

een toename van liefde en geduld,

nederigheid en gehoorzaamheid

en van alle andere deugden,

een krachtige bescherming tegen hinderlagen

van zichtbare en onzichtbare vijanden,

een kalmering van mijn innerlijke en uiterlijke onrust,

een hechte band met U, ene en ware God

en een zalige voltooiing van mijn leven.

Ik bid U dat U mij, zondaar, wilt leiden

tot het alles overtreffende feestmaal

waar U, met uw Zoon en met de heilige Geest,

voor uw heiligen het ware licht zijt,

de volledige verzadiging,

de eeuwige vreugde, het hoogste genot en het volkomen geluk.

Door Christus onze Heer.

(Romeins Missaal)