25 juli 1471 - Sint Jacobsdag: Sterfdag Thomas van Kempen

25 juli 1471 - Sint Jacobsdag: Sterfdag Thomas van Kempen

* Geboren tussen eind 1379 en midden 1380 in Kempen am Niederrhein in Noordrijn-Westfalen
†  25 juli in het klooster Sint Agnietenberg, Zwolle

“Eodem anno in festo sancti Iacobi maioris post completorium obiit prædilectus frater noster Thomas Hemerken de Kempis natus, civitatis diœcesis Coloniensis, anno ætatis suæ xcii et investitionis suæ lxiii, anno autem sacerdotii sui lviii”.

In ditzelfde jaar [1471] stierf op het feest van de heilige Jacobus de Meerdere na de Completen onze zeer geliefde broeder Thomas Hemerken, geboortig uit Kempen, een stadje in het bisdom Keulen, in zijn 91^e levensjaar, het 63^e jaar van zijn inkleding, in het 58^e jaar van zijn priesterschap.

Zo begint het bericht van het overlijden van Thomas van Kempen, opgetekend in het “Chronicon Montis S. Agnetis”, de Kroniek van de Sint Agnietenberg, een werk waarmee hij enkele weken voor zijn dood nog bezig was. Zijn naam werd het meest bekend door zijn meesterwerk De Imitatione Christi – (Over) de Navolging van Christus, (1420). Aan de kroniek van zijn klooster heeft hij heel zijn leven als kloosterling gewerkt. Een andere hand zou zijn overlijden boekstaven.

Thomas Hemerken kwam in 1392 naar Deventer om daar te worden opgenomen in het convict (1) van de Broeders van het Gemene Leven dat geleid werd door Heer Florens Radewijns. Hier stond hij mede aan de wieg van de Moderne Devotie, een laat middeleeuwse spirituele vernieuwingsbeweging, gedragen door de Broeders en Zusters van het Gemene (Gemeenschappelijk] leven binnen de Rooms-Katholieke Kerk met als inspirator Meester Geert Grote (1340-1384) uit Deventer.

De Moderne Devotie beoogde een grotere verinnerlijking op kerkelijk en maatschappelijk gebied waarbij het beleven van het kloosterlijke ideaal samen moest gaan met het verrichten van werken van barmhartigheid.

In 1399 trad hij in het een jaar eerder gestichte klooster van de Augustijner kanunniken op de Sint Agnietenberg bij Zwolle in; zijn oudere broer Johannes was hem daarheen voorgegaan.  Hij ontving de kloosternaam Donatus en in 1407 legde hij de kloostergeloften af, waarna in  1414 de priesterwijding volgde.

Thomas bekleedde meerdere malen het ambt van prior en tegelijkertijd dat van novicenmeester. Hij geldt als vertegenwoordiger bij uitstek van de Moderne Devotie en stelde uitstekende geschriften samen, waaronder de thans nog altijd bekende reeds genoemde “Navolging van Christus”, een werk dat uit vier Boeken bestaat met als thematiek middels verzaking aan de wereld en toekering tot God te leven naar het voorbeeld van Christus. Talrijke teksten wijzen hierop zoals het volgende citaat uit Boek II, hfdst 1, nrs. 1,3-4,7,9-10: “Het koninkrijk Gods is in u (Lc 17,20,21), zegt de Heer. Keer terug met heel uw hart tot God, en laat  deze armzalige wereld voor wat ze is en uw ziel zal rust vinden. Want het Rijk Gods is vrede en vreugde in de heilige Geest (Rom 14,17), dat niet gegeven wordt aan goddelozen. Christus zal tot u komen en u zijn vertroosting laten ervaren, als gij Hem tenminste binnen in u een waardige woonplaats hebt bereid. Daarom trouwe Christusvriend, maak voor deze Bruidegom uw hart gereed, zodat hij zich gewaardigt tot u te komen en in u te wonen. Maak dus plaats voor Christus. Als ge Christus bezit, zijt ge rijk en is u dat voldoende. Hijzelf zal voor u zorgen en u getrouw in alles bijstaan, zodat het voor u niet nodig is op mensen te vertrouwen”. (Vertaling B. Naaykens).

Hij stelde verder bijna 40 ascetisch en spirituele geschriften samen die als vormende literatuur grote verbreiding vonden in kloosters en wereld. 

Al zijn werken werden – dankzij de nieuwe techniek van de boekdrukkunst - nog in de 15e eeuw wijd verspreid; tussen 1601 en 1759 werden zijn volledige werken negen keer gedrukt.

Spoedig na Thomas’ dood werd zijn biografie geschreven, in 1672 werd zijn gebeente naar Zwolle overgebracht en rustte daar in de Sint Michaëlskerk tot 1965, het jaar waarin deze kerk werd gesloopt en ook het specifieke Thomas a Kempis-grafmonument (1895) van F.W. Mengelberg verloren ging. Zijn relieken gingen vervolgens naar de nieuwe Sint-Michaëlkerk en na sluiting van deze kerk naar de Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Hemelopnemening.

Meerdere malen werd de zaligverklaring ingeleid, maar niet voltooid.

De nieuwe kroniekschrijver vervolgt:

“Hic in iuvenili ætate fuit auditor domini Florentii in Daventria, et ab eo directus est ad fratrem suum germanum, tunc temporis priorem montis sanctæ Agnetis, anno ætatis suæ xx, a quo post sex annos probationis suæ investitutus est“.

Hij [Thomas] was in zijn jeugd toehoorder (leerling) van Heer Florens in Deventer en werd door hem op twintigjarige leeftijd naar zijn broer gestuurd, die toen prior was op de Sint Agnietenberg. Door hem werd hij na zes proefjaren ingekleed.

Thomas kreeg dus ruimschoots de tijd om zich te oefenen in het canonieke kloosterleven alvorens hij tot het noviciaat werd toegelaten.

“Et sustinuit ab exordio monasterii magnam penuriam, temptationes et labores.

Scripsit autem Bibliam nostram totaliter et alios multos libros pro domo et pro pretio. Insuper composuit varios tractatulos ad ædificationem iuvenum in plano et simplici stilo, sed prægrandes in sententia et operis efficacia“.

Vanaf het begin van het klooster verdroeg hij grote ontberingen, beproevingen en de lasten van zware arbeid. Hij kopieerde echter ook onze Bijbel volledig en schreef veel andere boeken ten behoeve van het huis en voor de verkoop. Bovendien stelde hij verschillende tractaatjes samen tot stichting van de jongeren in een klare en eenvoudige stijl, groots echter qua strekking en effect.

Reliekschrijn in de basiliek van O.L.Vrouw-ten-Hemelopneming,  Zwolle

“Fuit etiam multum amorosus in passione Domini et mire consolativus temptatis et tribulatis. Tandem circa senium suum vexatus hydropisi in cruribus obdormivit in Domino, sepultus est in ambitu oriental ad latus fratris Petri Herbort”.

Voor het lijden van de Heer koesterde hij een zeer innige liefde en wist hen die bekoord en gekweld werden op een bewonderenswaardige wijze te troosten. In zijn ouderdom leed hij aan waterzucht in zijn botten en overleed tenslotte in de Heer. Hij werd begraven in de oostelijke kruisgang, naast broeder Petrus Herbort.

1)   Convict: (uit het Latijn: samenleving) huis waar priesterstudenten en priesters samenwonen zonder aan een kloosterregel te zijn gebonden.