7 mei: H. Grafkerk van Jeruzalem en Priorij Thabor van de Orde van het H.Graf: Feest van Kruisvinding

Afbeelding 1, toelichting zie onder bijdrage

7 mei:

H. Grafkerk van Jeruzalem

en Priorij Thabor van de Orde van het H.Graf:

Feest van Kruisvinding

Nos autem gloriari oportet in Cruce Domini nostri Iesu Christi in quo est salus, vita et resurrectio nostra: per quem salvati et liberati, sumus, alleluia, alleluia. (Gal  6,14)

Wij echter moeten roemen op het kruis van onze Heer Jezus Christus. In Hem ligt ons heil, ons leven en onze verrijzenis. Door Hem zijn wij verlost en bevrijd, alleluia, alleluia.

De Palestijnse geschiedschrijver en bisschop Eusebius van Caesarea (263-339) en de H. Ambrosius, bisschop van Milaan (339-397) berichten het eerst over de vinding van het Heilige Kruis door Helena (248-329), moeder van keizer Constantijn de Grote. Ook in de Legenda Aurea van Jacobus de Voragine (1228-1298), bisschop van Genua, vindt men een beschrijving van deze wonderbare gebeurtenis.

Jezus stierf buiten de muren van de stad Jeruzalem op een plaats die nauwkeurig wordt aangeduid met de naam “Golgotha” (Jo 1917-18; Lc 23,33; Mc 15,22; Mt 19,20). Deze plaats lag buiten de stad, maar dicht erbij (Hebr 12.12; Jo 20,15). Daar bevond zich een tuin waarin een nieuw graf (Jo 19, 41 en 20,15). Dit graf was uitgehouwen in de rots en was het eigendom van Joseph van Arimathea (Mt 27,56-60).

Op grond van archeologisch onderzoek (19^e-20^e eeuw) in de ondergrond van de basiliek van het H.Graf kon met grote zekerheid binnen de omtrek van de tuin zowel de uitloper van Golgotha als het nieuw in de rots uitgehouwen graf worden teruggevonden (1). Ook het bestaan van het Capitool werd door hetzelfde onderzoek bevestigd.

Na de dood van Jezus was het Kruis een voorwerp van bijzondere verering voor de Joodse christenen, zij plachten de plaats te bezoeken waar Jezus geleden had, gestorven en begraven was totdat deze in het jaar 135 door keizer Hadrianus (76-138) werd bedolven onder een ten behoeve van de bouw van het Capitool opgeworpen verhoging met onder meer een Venustempel, waar schandelijke offers werden gebracht om de christenen te weerhouden deze plaats nog te bezoeken. Iedere herinnering aan Christus moest immers worden uitgewist.

Lange tijd lag het Heilige Kruis, dat de goddelijke Heiland naar de Calvarieberg had gesleept, waaraan Hij zo smartelijk genageld werd en waarop Hij voor het heil van alle mensen tot verlossing van de zonden en de eeuwige dood zijn Bloed had vergoten, onder stof en puin begraven, eer het werd gevonden.

Zo bleven het Kruis en de overige voor de christenen kostbare relikwieën verborgen tot de tijd van keizer Constantijn. Deze, ofschoon nog heiden maar de christenen niet ongenegen, werd toen hij dertig was, door de legioenen van zijn vader tot keizer uitgeroepen. Zijn mededinger Maxentius die in Rome als keizer resideerde betwistte de keizerskroon en in een grote veldslag zou beslecht worden wie voortaan heerser over het Romeinse imperium zou zijn. Maxentius had een enorm sterk leger, Constantijns strijdmacht daarentegen was zwak en hij besefte ook dat hij zonder buitengewone hulp niet kon overwinnen.

Hij zou in grote nood gebeden hebben tot de God van de christenen over wiens almacht hij reeds vernomen had, en zie, voor zijn ogen en die van zijn soldaten verscheen aan de hemel een groot glanzend kruis met de tekst ”In hoc signo vinces” – in dit teken zul je overwinnen.

Afbeelding 2, toelichting zie onder.

Volgens de vorm van dit Kruis liet Constantijn vervolgens een standaard maken en deze zijn leger op het slagveld voorafgaan. Maxentius werd verslagen en Constantijn begon zich vanaf dit moment (313) tot de God van de christenen te wenden. Nadat hij in een grote slag nog een andere rivaal had overwonnen en alleenheerser van het grote Romeinse Rijk was geworden besloot hij uit dankbaarheid jegens God op de Calvarieberg een prachtige kerk te bouwen; alleen de plaats waar de Heer was gekruisigd was niet te vinden en nog minder het Kruis zelf.

De moeder van de keizer, de vrome Helena, schuwde, ofschoon reeds 80 jaar oud, geen moeite de wil van haar zoon uit te voeren. Zij reisde omstreeks 326 zelf naar Jeruzalem en liet de Venustempel neerhalen in de hoop het Graf van de Heer en daarbij ook het Kruis te vinden.

Nadat het puin was verwijderd en de aarde was afgegraven vond men werkelijk het Heilige Graf en in de onmiddellijke nabijheid drie kruisen van gelijke vorm en grootte, en ook drie nagels en het houten titelbord met het opschrift: “Jezus van Nazareth, Koning van de Joden”.  

Nu kon men echter niet met zekerheid  vaststellen welke het ware Kruis was, aangezien het titelbord los bij de kruisen lag. De vrome keizerin raadpleegde vervolgens de H. Macarius (312-334), de bisschop van Jeruzalem. Na intens gebed liet bisschop Macarius de drie kruisen achtereenvolgens een zwaar zieke vrouw opleggen. De beide eerste brachten haar geen verbetering, het derde echter maakte haar onmiddellijk gezond.

Vanaf deze tijd bewees men het kruishout de diepste verering en vierde men ter gedachtenis aan deze gebeurtenis het Feest van de Kruisvinding, in sommige kerkprovincies, bisdommen en religieuze orden tot nu toe. Door toedoen van de H.Helena begon men aan de bouw van de Verrijzeniskerk, de Anastasis, boven het Graf van de Heer, met, ingesloten, de rots van Golgotha waar Jezus werd gekruisigd.  In deze basiliek werd de helft van het kruishout, in goud en edelstenen vervat, bewaard ter verering door de pelgrims.

De andere helft schonk Helena aan haar zoon Constantijn, die een deel daarvan in Constantinopel liet en een ander deel naar Rome zond om daar in de Basiliek van het H.Kruis die hij op zijn domein liet bouwen te worden bewaard. Reeds vroeg werden, zoals de H. Cyrillus, bisschop van Jeruzalem schrijft, kleine delen of partikels van dit H.Hout afgenomen en naar alle delen van de wereld gezonden terwijl deze heilige als ooggetuige verzekert, dat het Kruishout, ofschoon men er vele partikels van afsneed, toch niet kleiner werd.

Ook van het deel van het H. Kruishout dat zich in Rome bevindt, werden partikels in kleine zilveren theca’s  verzonden. Als bewijs van hun echtheid werden deze met rode zijdedraad omwonden, met het wapen van een kardinaal verzegeld en voorzien van een schriftelijk attest.

(Uit: Legende von den lieben Heiligen Gottes. Nach den besten Quellen bearbeitet und herausgegeben. Stadtpfr. Georg Ott, mit oberhirtlicher Gutheißung, Verlag F. Pustet, 1858 en andere bronnen)

Bij de afbeeldingen:

1. Detail van de Kruisvinding op retabel hoofdaltaar van de parochiekerk van de H.Drievuldigheid en van Alle Heiligen te Leżajsk.

Deze parochie is in 1400 door koning Wladyslaw Jagiello gesticht met de intentie om van God de eeuwige rust voor zijn gestorven gemalin Jadwiga te verkrijgen. De geschiedenis van deze parochie – zoals vele andere in Polen - is sindsdien onafscheidelijk verbonden met de Orde van de Reguliere Kanunniken van het H.Graf, in het Pools Bożogrobcy, genoemd, die deze kerk praktisch van meet af aan hebben bediend, 1400-1836.

De voorstelling op het retabel van het hoofdaltaar wijst onmiskenbaar op de aanwezigheid van de H.Graforde, maar meer nog op de verering van het H.Kruis die naast de Verrijzenis van Jezus centraal staat in de spiritualiteit van deze orde.

In het midden de H.Helena met rechts een pelgrim, herkenbaar aan pelgrimsstaf, - hoed en – schelp, links naast de H. Helena een kanunnik van het H. Graf, even anachronistisch als de H. Helena in het habijt, de superpli en de koormantel van de kanunnikessen van het H.Graf, uiterst links met mijter en bisschopsstaf mogelijk bisschop Macarius van Jeruzalem.

Tot 2001 – toen de foto werd gemaakt – werden schilder, datering en beschrijving van dit schilderij nog niet getraceerd.

2. Glas-in-loodraam H.Helena, keizerin (Sa Helena Imperatrix) in de basiliek van de HH. Wiro, Plechelmus en Otgerus te Sint Odiliënberg door Joep Nicolas. Tussen 1954 en 1960.

Rechts de H.Grafkerk van Jeruzalem, links de H.Kruisbasiliek te Rome.

De H.Helena draagt de ordeskleding van de Kanunnikessen van het H.Graf, verwijzing naar de communiteit van priorij Thabor op de Kerkberg.

(1)   V. Corbo ofm en Fr.Manns ofm, “Il Santo Sepolcro di Gerusalemme. Aspetti archeologici dalle origini al periodo crociati”, 3 dln. Jeruzalem, 1981-1982. Vertaald in het Nederlands en van aantekeningen voorzien door dr. J. Heringa. Uitgave Kanunnikessen van het H.Graf, Sint Odiliënberg, 1988.