Maria en Jozef op weg naar Kerstmis (Mattheus 1,18-24)

We zijn getuige van een intiem gebeuren. We zien Maria in verwachting van het Kind dat zij Jezus zal noemen. Omwille van ons is het Kind in haar schoot zichtbaar gemaakt. En om de heiligheid ervan te benadrukken heeft de kunstenaar het geplaatst tegen een gouden achtergrond en omgeven met een gouden stralenkrans. Maria zit in een soort werkhoekje. Vreemd genoeg heeft de kunstenaar dat in de vrije natuur geplaatst. Jozef zit naast haar, iets lager. Overeenkomstig de latere legendes is hij afgebeeld als een al wat oudere man. Maria heeft haar gebedenboek opengeslagen laten liggen op het lessenaartje. In het opbergvakje eronder zien we nog drie boeken. Bij elkaar vier! Precies het aantal evangelieboeken, waarin het levensverhaal van Jezus staat opgetekend. Zou het open geslagen boek Matteus’ evangelie zijn, waarin dit tafereel staat verteld?

Maria is bezig een draad te spinnen. Jozef houdt het spinrokken op met de linker hand, terwijl hij met de rechter een klos vastheeft. Het spinnen van een draad is vaak symbool voor iemands leven. Maria spint de draad van Jezus’ leven. Dat alleen al is verbijsterend. Uit het verhaal dat hierbij hoort, weten we dat het Kind van God afkomstig is. Dat het Gods Zoon is, die afdaalt vanuit de eeuwigheid en mens wordt om ons, mensen, tot verlossing te brengen. God wordt mens. Daarin is Hij zo consequent dat Hij zich geheel onderwerpt aan het menselijk gebeuren. Niet alleen door in de schoot van een jonge moeder af te dalen en daar negen maanden te verblijven. Maar ook door die jonge moeder de levensdraad te doen spinnen van dat goddelijk Kind. God vertrouwt zich volkomen toe aan de zorg en de liefde van de mensen. Je moet maar durven!

Op subtiele wijze loopt de kunstenaar op Jezus’ levensverhaal vooruit. Hij zal ons verlossen door zijn bloed te vergieten. Daarop duidt de afbeelding van de pelikaan boven op de kluwen. De vogel pikt zichzelf in de borst, waardoor bloed tevoorschijn komt. Volgens de middeleeuwse opvatting hield ze daarmee haar jongen in leven. Vandaar dat zij symbool is geworden van Jezus die immers zijn Bloed vergoot om ons in leven te houden.

Jozef mag bij dit alles een helpende rol spelen. Een nederige rol. Even tevoren hebben we gehoord dat hij er over dacht om van Maria te scheiden. Hij had gezien welke rol de almachtige God aan het meisje had toebedeeld. Hij had gemeend dat er voor hem in dat overweldigende gebeuren geen plaats was. Hij wilde God niet voor de voeten lopen en overwoog in stilte van haar weg te gaan. Maar in een droom kwam de engel hem zeggen dat hij nodig was naast Maria. En dat heeft de kunstenaar hier in alle eenvoud uitgebeeld. Maria heeft de hulp van Jozef nodig. Straks zal blijken wat die hulp van Jozef waard is: hij zal moeder en Kind van de dood redden door op tijd te vluchten voor het geweld van de koning die er op uit is om het Kind te doden.

Maar zover is het hier nog niet. Hier wordt de nadruk gelegd op de eenvoud en de nederigheid van Jozefs hulp. Maar die hulp zal vruchtbaar blijken. Vandaar waarschijnlijk dat de kunstenaar Jozef heeft doen plaatsnemen in een overvloedig groen landschap; op de voorgrond zien wij zelfs een konijntje, ook al symbool van vruchtbaarheid.

Dit hele gebeuren klinkt de hemel als muziek in de oren. Daarop duiden de viool spelende engeltjes.

Afbeelding: ca 1450, paneelschildering. Nederland, ’s Heerenberg, Huis Bergh.)

Met vriendelijke dank aan de auteur Dries van den Akker s.j./2012.11.25]