Oratio post Communionem – Gebed na de Communie (Postcommunio) Dominica IV Quadragesimæ Vierde zondag van de Veertigdagentijd Verlicht onze geest met de glans van Uw genade. Als alles onzeker lijkt, is er de zekerheid van God

Het Laatste Avondmaal.

Mozaïek in de S. Apollinare Nuovo, Ravenna (vóór 529)

Verlicht onze geest met de glans van Uw genade

I n l e i d i n g

De tekst van de Postcommunio van deze zondag steunt op Johannes 1, 9: “Erat lux vera, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum”- Hij was het Licht dat iedere mens verlicht die in de wereld komt, en bidt om het licht van de genade. De oratie verwoordt twee intenties, die geïnspireerd zijn door de bede in het Onze Vader “Uw Naam worde geheiligd”, namelijk slechts onze gedachten uit te laten gaan naar wat de goddelijke Majesteit welgevallig is én deze verheven God te beminnen. “Beminnen te kunnen”, zegt de tekst, erkennend dat wij God slechts krachtens Zijn genade kunnen beminnen, zoals ook de kennis, die wordt gevraagd, geheel en al afhankelijk is van Zijn genade “zonder welke wij niets vermogen te doen” (cf Jo 15, 5). 

Het motief van het licht dat deze oratie bepaalt, is te herleiden tot het karakter dat deze zondag heeft in de eeuwenlange traditie van de Kerk. Het is de “Zondag van de blindgeborene”, de zondag ook van het tweede ‘scrutinium’ (onderzoek) van de catechumenen, wanneer het Evangelie van de blindgeborene wordt gelezen. Het geloofsonderricht gold als een genezing van blinden.

Licht en duisternis zijn in de H. Schrift de aanduidingen voor geloof en ongeloof, voor genade en zonde, voor waarheid en dwaling. De mens wankelt bij tijd en wijle en voelt zich heen en weer geslingerd tussen waarheid en dwaling. Hij wikt en weegt. Terwijl de waarheid als een rustig, bestendig en bescheiden licht straalt, is het eigen aan dwaling en leugen te heersen en te verblinden. Errare humanum est – dwalen is menselijk!

De Kerk laat ons daarom in de oratie bidden om, verlicht door het goddelijk licht, onze gedachten altijd te laten uitgaan naar wat waardig en God welgevallig is en Hem oprecht te beminnen. Dit gebed, waarbij geest en hart zijn betrokken zijn, is belangrijk omdat het fijne onderscheiden tussen het ware licht en de vele dwaallichten ons dikwijls niet goed afgaat.

De Postcommunio spreekt daarbij ook van de christenen die reeds gedoopt zijn maar desalniettemin nog altijd de lichtglans van God nodig hebben.

Christus oprecht beminnen betekent het Kruis beminnen. Niets is normaler voor christenen dan het Kruis te vereren, maar niets is ook zeldzamer dan zich aan te bieden het te dragen. Het lijkt ver van ons af te staan dat we ons verheugen als we gedwongen worden het Kruis te dragen. Maar het uur komt dat we ons omwille van deze dwang zalig prijzen. Dan zullen we de kruisweg, die wij onvrijwillig zijn begonnen, met liefde en vreugde beëindigen.

T e k s t

Missale Romanum [MR] 1970

Deus, qui illuminas omnem hominem venientem in hunc mundum,

illumina, quæsumus, corda nostra gratiæ splendore,

ut digna ac placita maiestati tuæ cogitare semper,

et te sincere diligere valeamus.

Altaarmissaal Nederlandse Kerkprovincie [ANK] 1979

God, Gij verlicht iedere mens die in deze wereld komt.

Wij bidden U: verlicht onze geest met het licht van uw genade,

zodat onze gedachten altijd uitgaan naar wat U welgevallig is

en wij U oprecht kunnen beminnen.

Werkvertaling

God, die iedere mens die in deze wereld komt, verlicht,

wij smeken U, verlicht onze harten met de glans van uw genade,

opdat wij in staat zijn steeds te denken wat waardig en aan uwe Majesteit welgevallig is,

en U oprecht te beminnen.

B i j b e l s e  b r o n

“qui …mundum”: cf. Io 1,9

L i t u r g i s c h e  a n t e c e d e n t e n

Om U een idee te geven van de verspreiding van de brontekst van de Postcommunio [PC] van deze zondag geven we hier de opsomming van de codices zoals  E. Mœller, J.M. Clément en B. Coppieters ’t Wallant die geven in Corpus Orationum, III, D, Brepols, Turnhout 1993, p. 7, nr. 1721:

Sacramentarium Adelpretianum (Wenen, Nat. Bibliotheek), 12^e eeuw, 1462.

Sacramentaire de Saint-Martin de Tours (Tours, Bibl. Mun, 184 en Parijs, Bibl. Nat. lat. 9430, laatste kwart 9^e eeuw) 47.

Codex Biasca (Bibl. Ambrosiana, Milaan, 10^e eeuw), 1243.

Fulda, Cod. Theol. 231 (Göttingen, Universit. Bibl 363) 9^e  eeuw 1260 en 2397.

Codex Gemmeticensis  (Rouen, Bibl. Mun. Y 6, A^o Domini 1013-1017) écrit à l’abbaye de Winchester à l’usage de Jumièges; grégorien mixte autenthique anglais, 258.

GregTc (Grégorien, Textes complémentaires) 2334 en 4407. 

Codex: Missale Lateranense, 13^e eeuw, 311.

Codex Leofric (Oxford, Bodleiana, 579); grégorien mixte authentique, provenant d’Arras, passé ensuite à la cathédrale d’Exeter, pendant l’épiscopat de son premier évêque Leofric (1050-1072), 189.

Codex Lesnes (Londen, Library of the Victoria and Albert Museum, MS. L 404: du début du XIII^e siècle (avant 1220, pour l’abbaye augustinienne de Saint-Thomas de Cantorbéry à Lesnes, au diocese de Rochester) 141.

Codex Milano (Bibl. del Capitolo Metropol., D 3-3, de la fin du IX^e  siècle, avant appartenu au monastère Saint-Simplicien de Milan) 1233. 

Codex Monza (Bibl. Capitolare, F-I/101, sæc. IX). Chef de file du type “M” du Gélasien mixte, originaire de Bergame, passé ensuite à Monza) 925.

Codex Nivernensis (Parijs, B.N. lat. 17-333; pontifical et sacramentaire d’Hugues-le-Grand, évêque de Nevers, A^o Domini 1013-1066), 326.

Codex Pamelius (Keulen, Bibl. des Metropolitankapitels, 87, 88, fin du IX^e ou début du X^e

siècle et 137, un peu avant la fin du IX^e siècle, pour la cathédrale de Cologne) 525.

Codices Præmonstratenses, sæc. XII-XIII, 240.

Codex Ratisbonnensis (Verona, Biblioteca Capitolare, LXXXVI (82) in den Jahren 993/994 in Regensburg geschrieben) 1951.

Codex Udalricianus (Trento, Museo Provinciale d’Arte del Castello del Buonconsiglio, M.N. 1587/a (olim 15.465): “Messale Udalriciano”, eseguito per il vescovo Udalrico II alla metà del secolo XI) 1670.

Codex Vicennensis (Museo episcopal, 66, A^o Domini 1038; grégorien mixte d’Espagne, sæc. XI) 1036.

Rubrieken: o.a. MR 1962, 358 (Orationes diversæ, 25. Ad repell. malas cogitationes: PC)

T e x t u e l e  a n a l y s e

1. Deus, qui illuminas omnem hominem venientem in hunc mundum,

2. illumina, quæsumus, corda nostra gratiæ splendore,

3. ut digna ac placita maiestati tuæ cogitare semper,

et te sincere diligere valeamus.

De oratie, die voorzien is van een mooi ritme, bestaat uit één enkele volzin, die opent met de aanspreekvorm Deus, gevolgd door een relatieve bijzin die een weldaad / eigenschap van God vermeldt en die de titel is waarop de smeekbede in regel 2 een beroep doet.

Illumina is het prædicaat van de hoofdzin in de imperativusvorm, gevolgd door de in oraties bijna klassieke ‘tussenzin’ quæsumus waarvan de functie inmiddels bekend is.

Regel 3 verwoordt, beginnend met het voegwoord ut en bijgevolg met het prædicaat valeamus in de coniunctivusvorm, in een tweevoudige bede de intentie waarvoor het licht van Gods genade gevraagd wordt.

Ad 1

Deus, qui illuminas omnem hominem venientem in hunc mundum,

Deus, anaklese, aanspreekvorm van God, Deus, in de vocativusvorm.

Deus staat aan de spits van de oratie, een prominente plaats die de Aangesprokene recht doet  en ook onmiddellijk duidelijk maakt dat Hij, God, Degene is die verhoring kan schenken. Dit wordt onderstreept door de relatieve bijzin qui…mundum, waarin een weldaad van God wordt verwoord, die de titel is op grond waarvan men verhoring verhoopt.

Illuminas, Gij verlicht – prædicaat, æ2^e pers. enkelvoud indicativi præsentis van illuminare, verlichten. De relatieve bijzin staat in de indicativusvorm omdat genoemde weldaad een geloofswerkelijkheid is en geen wenselijkheid die de Kerk de gelovigen op grond van het canonieke Evangelie van Johannes als waar voorhoudt.

 ‘Omdat de mens deel heeft aan het licht van Gods Geest, is hij zich ervan bewust dat hij door zijn verstand het stoffelijke heelal overtreft. God wilde de mens in handen geven zichzelf te ontwerpen, opdat hij uit eigen beweging zijn Schepper zou zoeken en door Hem aan te hangen in vrijheid tot volmaaktheid en geluk zou geraken. Deze ordening op God kan de menselijke vrijheid, omdat zij door de zonde is gewond, alleen volledig realiseren met de hulp van de genade van God` (cf Gaudium et Spes, Pastorale Constitutie over de Kerk in de wereld van deze tijd. II^e Vat. Concilie 7 dec. 1965, nr. 17)

Omnem hominem venientem in hunc mundum, iedere mens die in deze wereld komt – object van het prædicaat samengesteld uit de drie congruerende accusativusvormen omnem hominem venientem verbonden met de bijwoordelijke bepaling van plaats in hunc mundum die ook weer in de accusativus staat.

Ad 2

Illumina, verlicht – prædicaat in de imperativusvorm enkelvoud van illuminare gevolgd door de ‘tussenzin’ quæsumus, wij bidden [U], dat de imperativusvorm tegenover God afzwakt en soms een ritmische functie heeft.

Corda nostra, onze harten– object bij de imperativus illumina in twee congruerende accusativusvormen.

Gratiæ splendore, met/door  de glans van [Uw] genade, bijwoordelijke bepaling samengesteld uit de ablativusvorm splendore (ablativus instrumenti of causæ) van splendor, - oris en de genitivusvorm gratiæ die een nadere toelichting geeft (genitivus explicativus).

Ad 3

Finale/doelaanwijzende resp. consecutieve/gevolgaanduidende bijzin beginnend met het voegwoord ut (op-/zodat wij…) en bijgevolg het prædicaat valeamus in de 1^e pers. pluralis coniunctivi præsentis. Het prædicaat valeamus fungeert als hulpwerkwoord bij de infinitivusvormen cogitare en diligere.

De bijzin omvat een tweevoudige bede 1. ut digna ac placita maiestati tuæ cogitare [valeamus] semper en verbonden door de coniunctie et 2. et te sincere diligere valeamus.

ut digna ac placita maiestati tuæ cogitare [valeamus] semper, opdat wij altijd in staat zijn te overwegen wat waardig is (letterlijk: waardige dingen/zaken) waardige en aan uwe Majesteit welgevallig.

[Valeamus] cogitare – prædicaatsgroep met hulpwerkwoord valeamus in de coniunctivusvorm 1^e persoon pluralis coniunctivi præsentis.

Digna ac placita, waardige en welgevallige zaken/dingen – object van de zojuist genoemde prædicaatsgroep in de accusativusvorm pluralis neutrum van dignum (het waardige, wat waardig is) en placitum (hetgeen behaagt).

Maiestati tuæ, aan Uwe Majesteit – bijwoordelijke bepaling in twee congruerende dativusvormen, dativus commodi (van voordeel).

Semper, altijd – bijwoordelijke bepaling van tijd.

Et te sincere diligere valeamus, en U oprecht vermogen te beminnen – tweede prædicaatsgroep met hulpwerkwoord valeamus en infinitivus diligere.

Te, U – object bij diligere; accusativusvorm van het pronomen personale tu.

Sincere, oprecht, eerlijk – bijwoordelijke bepaling van hoedanigheid; adverbiumvorm bij het adiectivum sincerus, - a, - um.

Ac, en – coniunctie, verbindingswoord tussen zinnen of zinsdelen.

S t i j l f i g u r e n

Opvallend is de –m consonant (r. 1)

Illuminas en illumina repetitio (herhaling) (r. 1 - r. 2)

Frequent gebruikte –a klank in r. 2-3: illumina, corda, nostra, gratiæ, digna, (ac), placita, maiestati, cogitare.

K l e i n  v o c a b u l a r i  u m

Illuminare

betekent: 1. Verlichten, en in de passieve vorm: helder worden. 2. Opsmukken, verluchten.

Illuminatio, - onis vr.: verlichting, licht.

In zijn 2^e Brief aan de Korinthiërs  4, 4 spreekt Paulus over de illuminatio evangelii gloriæ Christi, de glans van het Evangelie van de heerlijkheid  van Christus (die het beeld is van God).

In onze taal vinden we voor illuminatie betekenissen als verlichting, feestverlichting, versiering, boekverluchting en ook een religieuze/geestelijke ervaring van volledig inzicht en begrip. Voor de kerkvader Sint Augustinus bijvoorbeeld komt de ware kennis tot ons via illuminatio, dit is het goddelijk licht dat ons beschijnt en dat wij door toedoen van Jezus Christus, onze Leraar, als zodanig kunnen herkennen. (Cf St. Augustinus, Tractaat op het Johannesevangelie, 34, 8-9; lectio altera Dom. IV Quadragesimæ).

De Offerandezang van deze 4^e zondag luidt: Illumina oculos meos, verlicht mijn ogen (Ps 12, 4) en anticiperend op de inhoud van de Postcommunio zingt de celebrant in de Prefatie:

“Qui genus humanum in tenebris ambulans, ad fidei claritatem per mysterium incarnationis adduxit, et, qui servi peccati veteris nascebantur, per lavacrum regenerationis in filios adoptionis assumpsit” – Door het Mysterie van zijn Menswording heeft Hij het volk dat in duisternis dwaalde, het licht van het geloof geschonken. Aan allen die geboren worden als slaaf van de oude zonde, gaf Hij het vermogen kinderen van God te worden door het bad van de wedergeboorte (Het H. Doopsel).

Verwant met illuminare is illustrare met betekenissen als: 1. Verlichten 2. ophelderen, verklaren (in een klaar licht plaatsen), tonen 3. Laten lichten, verheerlijken 4. Doorkruisen.

Het substantivum illustratio, - onis  betekent 1. Verlichting, verluchting (in dit verband “Katholieke Illustratie”, een door Katholiek Nederland tussen 1867 en 1967 veel gelezen geïllustreerd weekblad) 2. Glans.

Splendor, -oris m.

kent de volgende betekenissen 1. Glans, schittering 2. Pracht, heerlijkheid 3. Luister, voortreffelijkheid 4. Genade, barmhartigheid.

Niemand die deze oratie hoort zal de frase splendore gratiæ ontgaan die ons doet denken aan splendor gloriæ et figura substantiæ eius (Patris), het schitterend lichtende gelaat van de Heer, evenbeeld van de Vader, tijdens de Transfiguratie op de berg Thabor (Uit de ant. ad Magnificat, Ie Vespers van het Feest van de Gedaanteverandering, 6 augustus)

Zo ook Tu lumen, tu splendor Patris, schitterend evenbeeld van de Vader, betiteling van de pasgeboren Christus in strofe 2 van de hymne van de Vespers van Kerstmis.

Splendor lucis æternæ, de schittering/glans van het eeuwige licht; benaming voor Christus in de O-antifoon O Oriens (O rijzende Dageraad) van 21 december.

In splendore sanctorum…, in de luister van het heilige … (Ps 109, 3, Communio Nachtmis van Kerstmis)

Splendor Paternæ gloriæ, schitterend evenbeeld van de heerlijkheid van de Vader –

Strofe 1 van de hymne van de Lauden van feria II, week 1, Liturgia Horarum.

Sancti Spiritus splendore illustrata, verlicht door het licht van de H. Geest (oratio 3 bij de zegening van de kaarsen op 2 februari [MR 1962]) het schitterende licht van de H. Geest.

Kerkvaders en menig middeleeuwse schrijver hanteren het begrip splendor in een verschillende context. Voor de Vaders duidt splendor – geassocieerd met licht en de goddelijke aanwezigheid – afwisselend op de wolk- en vuurkolom die het Volk Gods vanuit de ballingschap naar het licht van de vrijheid leidde (Boek Exodus), de wolk die neerdaalde op de berg of op de Verbondstent, wanneer God met Mozes wilde spreken, waarna het gelaat van Mozes zou worden overstraald van licht (Exodus) en ook op de mysteries van de Geboorte van Jezus en zijn Verheerlijking op de Thabor.

Van Paus Johannes-Paulus II is de encycliek Veritatis Splendor (6 augustus 1991) bekend met de beginwoorden:  “Veritatis splendor in omnibus Creatoris operibus effulget, præsertim vero in homine facto ad imaginem et similitudinem Dei (cf Gen 1, 26): veritas illuminat intelligentiam hominisque libertatem informat qui hac ratione ad Dominum cognoscendum atque amandum  adducitur. Propter hoc psalmista precatur: “Leva in signum super nos vultus tui, Domine!” (Ps 4, 7): De schittering van de waarheid straalt door in de werken van de Schepper en op bijzondere wijze in de mens die naar het beeld en de gelijkenis van God geschapen is (vgl. Gen 1, 26): de waarheid verlicht het verstand en vormt de vrijheid van de mens, die op deze wijze ertoe gebracht wordt de Heer te herkennen en lief te hebben. Daarom bidt de psalmist: “Heer, laat Uw aangezicht over ons stralen” (Ps 4, 7). Dat sluit niet uit dat juist de mens ook de persoonlijke wilsvrijheid heeft om verschrikkelijke dingen te doen en daarmee het zicht op de glans van God te verduisteren.

Splendere, ui, - 2. betekent glanzen, schitteren.

Splendescere, dui -, 3. Glanzend, schitterend worden.

Splendidus, - a, um -1. Glanzend, schitterend 2. Prachtig, luisterrijk 3. Aanzienlijk, uitstekend. Het adverbium luidt splendide.

Valere

1. Krachtig, sterk, gezond zijn (Vgl. de Latijnse afscheidsgroet: vale (bijvoorbeeld “Vale, o valde decora”, Gegroet o wonderschone, strofe 1 van de Maria-antifoon Ave, Regina cælorum), valete! vaarwel) en “onze” begrippen valide, invalide, validiteit, valideren enz. 2. Macht, invloed hebben 3. Gelden, waard zijn 4. Vermogen, in staat zijn, kunnen.

C o m m e n t a a r

In 1 Tim 6,16 zegt de apostel Paulus dat God woont in ontoegankelijke licht en dat geen mens Hem heeft gezien of zien kan. Gaat het hier om wat de natuurwetenschapper ‘licht’ noemt of gaat het om iets anders. In Dan 2, 22 lezen we dat Daniël Nebukadnezar meedeelt dat het licht bij God woont. Maar wat wordt er precies met ‘licht’ bedoeld? Christenen uit het begin van onze jaartelling maakten toen nog nauwelijks onderscheid in theologisch denken en denken over, de door God geschapen werkelijkheid, de natuur. Kerkvaders, zoals Augustinus, richtten zich geheel op de bijbelse betekenis van dit soort mededelingen. Voor Augustinus was God niet alleen de ‘onvoorstelbare’, die zich aan Mozes en het volk Israël bekend gemaakt heeft als “Ik ben, die Ben”, maar ook de “voorstelbare’, de God van Abraham, Isaac en Jacob, de God die in Christus in de wereld gekomen is en dicht bij ons, in ons hart wil wonen. Augustinus was van mening dat alle denken, ook het natuurwetenschappelijk denken, op God en de zaligheid van de mens gericht moest zijn. Alle denken dat niet op God of onze zaligheid gericht was, had volgens Augustinus hoogmoed tot uitgangspunt en was volgens hem verwerpelijk. Augustinus was geheel gericht op God en Christus. Hij laafde zich aan psalmteksten als Ps 26 (27), 1: “Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo?“ De Heer is mijn licht en mijn heil, wie zou ik vrezen?” En Ps 35 (36) 10: “Quoniam apud te est fons vitæ et in lumine tuo videbimus lumen” Want bij U is de bron des levens, in uw licht zien wij het licht.

In dit verband moeten we ook noemen Ps 42 (43), 3 “Emitte lucem tuam et veritatem tuam, ipsæ me deducant.” Zend Uw licht en Uw waarheid, dat die mij leiden. In Jo 8, 12 zegt Jezus zelf: “Ik ben het licht der wereld; wie Mij volgt, zal nimmer in duisternis wandelen, maar hij zal het licht des levens hebben.” Augustinus zocht niet naar een natuurlijke verklaring van het verschijnsel “licht”, hij zocht naar de Waarheid die in God is: “God uit God, Licht uit Licht, ware God uit de ware God (Credo).

De “Meditations and Devotions” (1953) van John Henri Newman (1801-1890) geven op p. 279 een gebed om een licht te zijn voor anderen:

Blijf in mij, Heer, en ik zal schitteren zoals Gij schittert:

Ik zal licht zijn voor anderen.

Het licht, Heer, zal dan volledig van U komen,

niets ervan zal van mij zijn.

Geen verdienste zal ik hebben.

Gij zult het zijn, die door mij zult stralen voor anderen.

Laat mij U loven op de manier die Gij het liefst hebt:

door licht te zijn voor allen rondom mij.

Geef licht aan hen zowel als aan mij.

Verlicht hen samen met mij, door mij.

Leer mij Uw glorie te verkondigen, Uw waarheid, Uw wil.

Laat mij U prediken zonder te prediken,

niet met woorden, maar door mijn leven

en door de meeslepende kracht, de sympathieke invloed van al wat ik doe.

Laat mijn leven de mensen herinneren aan Uw heiligen

en aan de zo vanzelfsprekende volheid van de liefde

die mijn hart U toedraagt.”

(Uit: Mens en God. Geestelijke teksten van Newman, vertaald en ingeleid door Dr. R. Boudens O.M.I., 1966, 266)

En ook

Lead, Kindly Light

Lead, Kindly Light, amidst th'encircling gloom,
Lead Thou me on!
The night is dark, and I am far from home,
Lead Thou me on!
Keep Thou my feet; I do not ask to see
The distant scene; one step enough for me.

I was not ever thus, nor prayed that Thou
Shouldst lead me on;
I loved to choose and see my path; but now
Lead Thou me on!
I loved the garish day, and, spite of fears,
Pride ruled my will. Remember not past years!

So long Thy power hath blest me, sure it still
Will lead me on.
O'er moor and fen, o'er crag and torrent, till
The night is gone,
And with the morn those angel faces smile,
Which I have loved long since, and lost awhile!

(Hymn, based on Exodus 13, 21-22 with words written in 1833 by Saint John Henry Newman as a poem titled "the Pillar of the Cloud", which was first published in the British Magazine in 1834, and republished in Lyra Apostolica in 1836)

Geleid me, vriend’lijk licht, door ‘t duister om me heen,

wijs Gij de weg.

De nacht is donker en ‘k ben ver van huis,

wijs Gij de weg.

Bewaak mijn schreden. Neen, ik vraag U niet

de horizon te zien. Eén stap is mij genoeg.

Zo was ik niet altijd, noch vroeg ik U de goede weg.

Ik koos en zag het zo graag zelf;

Maar nu, wijs Gij de weg.

Ik hield van schittering. Spijts al mijn vrees

dreef mij de trots. Gedenk die jaren niet.

Zo lang waart Gij mijn heil.

Nu toont Gij mij wel voorts de weg.

Door hei en ven, langs rots en vloed,

Tot weer de morgen gloort

en mij ‘t gelaat der englen tegenlacht,

een wijl ontgaan, maar altijd zo geliefd.

Kardinaal Newman schreef dit gedicht toen hij als jonge priester herstellende was van een ernstige ziekte. Hij realiseerde zich dat een mens zomaar heel ziek kan worden, waarbij er niets wat zeker is, nog zeker is behalve de zekerheid dat God met ons is en wij op Hem altijd kunnen bouwen en vertrouwen. In deze tijd van corona-epidemie hebben ook wij collectief maar ook ieder van ons persoonlijk een dergelijke ervaring van onzekerheid en angst. Moge het bidden van dit gebed en het luisteren naar deze toonzetting U in deze moeilijke tijden tot steun zijn. Wij bidden voor U en al Uw intenties, altijd maar zo mogelijk nu nog meer. Geleid me, vriend’lijk licht, door ‘t duister om me heen, wijs Gij de weg.