Collectegebed 2e zondag van de Veertigdagentijd
Deus, qui nobis dilectum Filium tuum audire præcipisti,
verbo tuo interius nos pascere digneris,
ut, spiritali purificato intuitu,
gloriæ tuæ lætemur aspectu.
God, Gij hebt ons gezegd te luisteren naar uw beminde Zoon.
Wij bidden U: laat ons leven van uw woord
en verlicht de ogen van ons geloof
om met vreugde uw heerlijkheid te kunnen aanschouwen.
Meer letterlijke vertaling
God, die ons hebt opgedragen te luisteren naar uw beminde Zoon,
verwaardig U ons inwendig te spijzigen met uw woord,
opdat wij ons, nadat onze geestelijke blik is gezuiverd,
mogen verheugen over de aanschouwing van uw heerlijkheid.
.L i t u r g i s c h e a n t e c e d e n t e n
Bovenstaand collectegebed stamt uit de Mozarabische liturgische traditie (Spanje, 4e-9e eeuw) en heeft sinds de postconciliaire liturgische hervorming voor het eerst een plaats gekregen in het Romeinse Missaal.
B i j b e l s e c o n t e x t
Gedaanteverandering op de berg Thabor: Mt 17,1-9 (en parallelplaatsen: Mc 9,1-8; Lc 9,28-36)
“…Et ecce vox de nube, dicens: Hic es Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui: ipsum audite.”
“…En uit die wolk klonk een stem: “Dit is mijn Zoon, de Welbeminde, in wie Ik mijn behagen heb gesteld; luistert naar Hem.”
Ps 22,1-2
Dominus pascit me, et nihil mihi deerit: in pascuis virentibus me collocavit,
super aquas quietis eduxit me, animam meam refecit.
De Heer weidt mij, en niets zal mij ontbreken: in groene weiden heeft Hij mij gelegerd, naar wateren
Van rust heeft Hij mij geleid en mijn ziel verkwikt.
Jo 5, 24
Amen, amen dico vobis: Qui verbum meum audit et credit ei, qui misit me, habet vitam æternam et in iudicium non venit, sed transiit a morte in vitam.
Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u: Wie luistert naar mijn woord en in Hem gelooft, die Mij heeft gezonden, hij heeft het eeuwige leven, en is aan geen oordeel onderworpen; hij is immers overgegaan uit de dood tot het leven.
Act 15,9
Et nihil discrevit inter nos et illos fide purificans corda eorum.
Ook heeft Hij op geen enkel punt onderscheid gemaakt tussen ons en hen, maar hun harten gereinigd door het geloof.
G e t u i g e n i s s e n v a n d e V a d e r s
Theophilus Antiochenus, Ad Autolicum Liber 1,2.7: PG 6,1027.1035
Ut speculum renidens, ita animam hominis puram esse decet. Cum igitur ærugo in speculo exstiterit, non potest hominis vultus in speculo conspici; ita cum peccatum in homine fuerit, non potest quisquam huiusmodi Deum, videre.
Sed si vis, potes sanari: da te medico, et punget oculos mentis et cordis tuis. Quis est iste medicus? Deus, qui per Verbum et sapientiam sanat et vivificat. Deus per Verbum et sapientiam condidit universa: nam Verbo eius firmati sunt cæli, et Spiritu eius omnis virtus eorum. Præstantissima est illíus sapientia. (...)
Hæc si intellegis, o homo, et pure et sancte ac iuste vivas, potes Deum videre; sed ante omnia præeant in corde tuo fides et timor Dei, tuncque hæc intelleges. Cum mortalitatem deposueris et immortalitatem indueris, tunc Deum pro meritis videbis. Excitat enim tuam carnem cum anima immortalem videbis, si nunc ei credideris.
Zoals een spiegel glanst, zo moet de ziel van de mens zuiver zijn. Als er roest op de metalen spiegel ligt, kan de mens zijn gelaat niet in de spiegel zien; zo ook als de zonde op de mens drukt, kan zo iemand op die manier God niet zien.
Maar, als u wilt, kunt u genezen worden: geef u over aan de geneesheer en laat hem de ogen van uw geest en van uw hart behandelen. Wie is die geneesheer? God, die door zijn Woord en zijn wijsheid geneest en levend maakt. God heeft door zijn woord en zijn wijsheid alles geschapen. Want door zijn Woord zijn de hemelen gegrondvest en door zijn Geest heel hun macht. Alleruitnemendst is zijn wijsheid. (...) Als u dit begrijpt, o mens, en zuiver, heilig en rechtvaardig leeft, kunt u God zien.
Maar aan dat alles moet in uw hart voorafgaan: geloof en vreze Gods, en dan zult u dit alles begrijpen. Als u de sterfelijkheid hebt afgelegd en bekleed zijt met onsterfelijkheid, zult u naar verdiensten God zien. God wekt immers uw lichaam met uw ziel op tot de onsterfelijkheid, en dan zult u, onsterfelijk geworden, de Onsterfelijkheid zien, als u nu in Hem gelooft.
Gregorius Nyssenus, Tractatus De perfecta christiani forma: PG 46, 259-262
At Christum esse lucem veram et a mendacio remotissimam considerantes, discimus vitam quoque
nostram veræ lucis radiis illustrari oportere. Solis autem iustitiæ radii sunt ipsæ virtutes, quæ ad nos
illuminandos emanant, ut abiciamus opera tenebrarum, et tamquam in die honeste ambulemus, et
repudiantes abscondita turpitudinis atque omnia in luce facientes, ipsi quoque lux evadamus et, quod proprium et lucis, aliis per opera splendeamus.
Als wij zien, dat Christus het ware licht is en allerverst verwijderd is van alle leugen, leren wij, dat ook ons leven verlicht moet worden door de stralen van het ware licht. De stralen toch van de zon der gerechtigheid zijn de deugden zelf, die uit de zon voortkomen om ons te verlichten, opdat wij de werken van de duisternis zouden afleggen en ons behoorlijk gedragen als op klaarlichte dag. Laten wij de verborgen schanddaden verwerpen en alles in het licht verrichten, dan worden wij ook zelf een licht. Laten wij dan door onze werken voor anderen schitteren, want dat is eigen aan het licht.
Augustinus, Tractatus 35,8-9: CCL 36, 321-323
Istis omnibus sublatis, ne quasi nobis luceant indigentibus, et ipsis hominibus Dei, per quos hæc ministrata sunt, nobiscum lumen illud verum clarumque videntibus, remotis ergo his adiumentis, quid videbimus? Unde pascetur mens nostra? unde obtutus ille lætabitur? unde erit illud gaudium quod nec oculus vidit nec auris audivit nec cor hominis ascendit? quid videbimus?
Obsecro vos, amate mecum, currite credendo mecum; patriam supernam desideremus, supernæ patriæ suspiremus, peregrinos nos esse hic sentiamus. Quid tunc vídebimus? Dicat nunc Evangelium: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Unde tibi ros inspersus est, ad fontem venies; unde radius per obliqua et per anfractuosa tibi ad cor tenebrosum missus est, nudam ipsam lucem videbis, cui videndæ ferendæque mundaris.
Als dan al die geschriften zijn weggenomen, om niet langer voor ons te schijnen alsof wij dat nodig hadden, en ons ook de mannen Gods zijn ontnomen, door wie die lampen werden bediend, en die dan met ons het ware en heldere licht zien - als dan al die hulpmiddelen van ons zijn weggenomen - wat zullen wij dan zien? Waarmee zal onze geest dan worden gevoed? Waarin zal die aanschouwing zich dan verheugen? Vanwaar zal die vreugde komen over wat geen oog heeft gezien en geen oor heeft gehoord noch wat in het mensenhart is opgekomen? Wat zullen wij dan zien? Ik bezweer u, bemint met mij, loopt in geloof met mij. Laten wij verlangend uitzien naar het vaderland daarboven, laten wij verzuchten naar dat hemels vaderland, laten wij ons hier voelen als pelgrims. Wat zullen wij dan zien? Laat het Evangelie het zeggen: In het begin was het Woord, en het Woord was bij God, en het Woord was God. Vanwaar u tot nu toe slechts een paar dauwdruppels hebt ontvangen, zult u nu tot de Bron zelf komen. Vanwaar tot nu toe slechts terzijde een gebroken lichtstraal doordrong tot uw duister hart, zult u nu onverhuld het Licht zelf aanschouwen, en om dit te zien en te kunnen verdragen wordt u gereinigd.
Franciscus Assisiensis, Opuscula, edit. Quaracchi 1949, 90
Diligamus ígitur Deum et adoremus eum puro corde et pura mente, quia ipse super omnia quærens hoc dicit: Veri adoratores adorábunt Patrem in spiritu et veritate.
Beminnen wij derhalve de Heer en aanbidden wij Hem met een zuiver hart en een zuivere geest, omdat Hij dit boven alles eist en zegt: De ware aanbidders zullen de Vader aanbidden in geest en waarheid.
I n h o u d
De oratie sluit nauw aan bij het Evangelie van deze tweede zondag van de Vasten over de Gedaanteverandering van Jezus op een hoge berg (de Thabor volgens de traditie). Niet zonder reden is deze pericope in de Vasten geplaatst: Jezus openbaarde in volle goddelijke glans zijn heerlijkheid aan Petrus, Johannes en Jacobus om hen voor te bereiden en te sterken voor de grote beproeving die hen te wachten stond: zijn vernedering door het Lijden en zijn Kruisdood. Voor de Apostelen een tijd van vasten wanneer de Bruidegom uit hun midden is weggenomen (cf Lc 5,35). Met Mozes en Elias, die de Wet en de Profeten van het Oude Verbond vertegenwoordigden, sprak Jezus over zijn spoedig einde in Jeruzalem en het is wel niet toevallig dat Elias veertig dagen door de woestijn naar de Horeb trok en Mozes veertig dagen en nachten op de Sinaï verbleef.
Tegelijk anticipeerde dit hemelse visioen op de hemelse glorie die de ‘mundi corde’ (Mt 5,8), de zuiveren van hart, mogen verwachten.
De synoptische Evangelies vermelden alle drie de Stem van de Vader uit de hemel : ‘Luistert naar Hem!’ Maar de oratie vat dit bevel van de Vader breder op dan alleen de uitnodiging tot gehoorzaamheid. Zij betrekt immers de Stem uit de hemel ook op het luisteren naar het woord van God. Het woord van God is de spijs ten tijde van vasten en onthouding. ‘Niet van brood alleen leeft de mens, maar van ieder woord dat komt uit de mond van God’ (Mt 4,4). Daarom ook luidt de bede : ‘Spijzig ons inwendig met uw woord’. Jezus Zelf gebruikte dit motief in zijn toespraak tot de leerlingen bij de put van Sichar: ‘Meus cibus est ut faciam voluntatem eius, qui misit me’ (Jo 4,34) en tot de Joden toen Hij sprak over het levende Brood dat Hijzelf is ‘(...) Verba, quæ ego locutus sum vobis, spiritus et vita sunt’ (Jo 6,63b) – De woorden die Ik tot u gesproken heb, zijn geest en leven.
Dit is ook wat Petrus bedoelde toen hij zei: ‘Heer, naar wie zouden wij gaan? Gij hebt woorden van eeuwig leven’ (Jo 6,68a).
De spijziging door het woord van God is een op verschillende plaatsen terugkerend motief in de liturgie van de Vasten. Enkele voorbeelden:
Eerste Zondag van de Vasten:
1. het overgangsvers tussen psalmodie en lezingen in het Lezingenofficie (LH2,II,68): “Niet van brood alleen leeft de mens , maar van alles wat uit de mond van God voortkomt.” (Mt 4,4).
2. de eerste bede van de Preces in de IIe Vespers (LH2,II,75): “Luister, barmhartige God, naar de smeekbeden die wij tot U richten voor heel uw volk, opdat het liever verlangt zich met uw woord dan met lichamelijk voedsel te verzadigen”.
3. het gebed na de Communie (Romeins Missaal, Lat-Ned.1980, p. 51):(...) “Wij bidden U: wek in ons de honger op naar Hem die het levende en ware brood is, en laat ons leven van ieder woord dat voortkomt uit uw mond”.
Maandag in de Eerste Week van de Vasten:
Tussenzang: Ps 19 (19) (Romeins Missaal voor weekdagen en heiligenfeesten. Ned. en Lat.1983, p. 908): “Uw woorden, Heer, zijn geest en leven”.
De oratie zinspeelt zoals boven reeds gezegd, niet alleen op de Stem uit de hemel, maar ook op de heerlijkheid van Christus, als Zoon van God, als God. Zij richt de aandacht op de zaligheid van de aanschouwing van God, waarop het gelovige hart zijn hoop stelt. Hopen op de aanschouwing van God (visio beatifica, zaligmakende aanschouwing) is slechts mogelijk met ‘het zuivere oog’ (purificatus intuitus), verkregen door Gods genade en de persoonlijke medewerking van de mens ’in wapenrusting’.
(Let u ook in de oratie op de positie in de zin en het eindrijm van de woorden intuitu en aspectu die bovendien verwant van betekenis zijn:
intuitus, -us m.: 1. blik 2. inzicht, mening 3. aanblik, uitzicht < intueri dep. 2: 1. naar iets kijken,
beschouwen 2. beschouwen, overwegen 3. in het oog houden, letten op.
aspectus, us m.: 1. uitzicht, uiterlijk 2. aangezicht (‘ons’ woord ‘aspect’) < aspicere-aspexi-aspectum:
1. opzien naar, toezien; kijken naar, bekijken 2. genadig neerzien op, aanschouwen (vgl. ook
2. respicere).
