Collectegebed 14e zondag door het jaar – “Laat ons eens delen in de vreugde van uw Koninkrijk”

Missale Romanum – 1970

Deus, qui Filii tui humilitate iacentem mundum erexisti, fidelibus tuis sanctam concede laetitiam, ut, quos eripuisti a servitute peccati, gaudiis facias perfrui sempiternis.

Altaarmissaal – 1979

God, door de vrijwillige vernedering van uw Zoon hebt gij de gevallen mensheid weer opgericht. Schenk uw gelovigen de ware blijdschap. Gij hebt ons allen uit de slavernij van de zonde bevrijd; laat ons eens delen in de vreugde van uw Koninkrijk.

Meer letterlijke vertaling

God, die door de vernedering van uw Zoon de terneerliggende wereld hebt opgericht, verleen uw gelovigen een heilige blijdschap, opdat Gij hen die Gij aan de slavernij van de zonde hebt ontrukt, de eeuwige vreugden doet genieten.

I n l e i d i n g

Het collectegebed voor de 14^e zondag door het jaar biedt het beeld van de materiële schepping als een krachteloos lichaam, verzwakt door zonde en liggend in het stof, waaruit het eens is voortgekomen. De erfzonde verwondde heel de schepping. Dit kunnen we elke dag ervaren. De harmonie die zou moeten bestaan binnen de schepping, tussen ons en de rest van de stoffelijke schepping, is ver te zoeken; wij schieten tekort als rentmeesters. God bewerkte echter het paradoxale wonder dat Hij de falende wereld herstelde en een nieuwe kans gaf. Door de neerdaling van Christus als liberator, Verlosser, en diens aannemen van een menselijk lichaam heeft Hij de gevallen wereld weer opgericht. “De dwaasheid van God is wijzer dan de mensen, en de zwakheid van God is sterker dan de mensen” (1 Kor 1,15). 

Christus wekt ons, en bevrijdt ons van zonde en dood. Als we meewerken en weer op onze voeten staan, richt de Heer ons eerst weer op de vreugde die in deze wereld mogelijk is, en daarna, op die van de komende wereld. De heilige vreugde die in het collectegebed wordt afgebeden, is niet van deze wereld, zij bestaat niettemin in onze tijdelijkheid, maar zij reikt met haar werking tot in de eeuwigheid, omdat God het is, die deze vreugde voor ons bewerkt. En degenen van onze lezers die meer of minder regelmatig biechten, weten over welke vreugde we het hier hebben.

L i t u r g i s c h e  a n t e c e d e n t e n   e n   w o o r d e n l i j s t

Het collectegebed lijkt op dat van de 2e zondag na Pasen in het Romeins Missaal van 1962. Het Sacramentarium Gelasianum Vetus, 514,  uit de 1^e helft van de achtste eeuw heeft een vroegere versie die kennelijk als basis heet gediend.

Perfruor (“volkomen/voortdurend genieten”) is een van die weinige deponente werkwoorden (werkwoordsvormen in het passivum maar met actieve betekenis) die gewoonlijk het bijbehorende “object” (dat wezenlijk meer is dan een instrument) in de ablativus heeft staan, bijvoorbeeld: fruor, “ik geniet van… /ik profiteer van…).

Gaudium en laetitia kunnen beide worden vertaald met “vreugde” maar “vreugde” kent meerdere facetten.  Gaudium verwijst volgens sommigen vooral naar innerlijke vreugde terwijl laetitia meer op de uitwendige uitdrukking van vreugde doelt. Maar gaudium in het meervoud, zoals in de oratie van vandaag, kan volgens anderen ook betekenen “uitwendige uitdrukkingen van vreugde” als in “onbegrensd geluk” of “eindeloze gelukzaligheid”, terwijl laetitia eenvoudig “voorspoed” is. Er is dus een geestelijk-materieel onderscheid, maar deze nuances moeten ook weer niet te zeer worden benadrukt. De voorschriften van klassieke redenaarskunst – deze oratie is tamelijk oud – vereisten niet alleen een rijke woordenschat, maar ook het vermijden van herhaling en eentonigheid – tenzij opzettelijk als stijlfiguur. Daarom kent ook “oratietaal” een grote gelaagdheid die in het Latijn al moeilijk te vatten is, laat staan in een Nederlandse vertaling op een bepaald moment. Zo valt bij deze oratie in de vertaling van het Altaarmissaal op dat zonder noodzaak het woord “vrijwillige” is toegevoegd alsof in de heilsorde denkbaar zou kunnen zijn dat God de Vader de Zoon tot iets dwong, laat staan tot de vernedering van het Kruis.

Erigo is “’opheffen, opzetten, oprichten” en ook  “wekken, opwekken, prikkkelen” terwijl iaceo is “liggen” zoals in “ziek of dood liggen, ter neer liggen, gevallen” of “neergeworpen, neergesmakt zijn, onbeweeglijk op de grond liggen”.

A. Blaise zegt in zijn dictionnaire van liturgisch Latijn dat humilitas, “laagheid, nederigheid, nederige staat”, een meer theologische betekeneis heeft, namelijk de “vernedering” van de Mens-geworden God die de gestalte van een “slaaf” aannam (vgl. Fil 2,7). Blaise citeert het collectegebed van deze zondag onder het lemma “humilitas”. Humilitas komt van humus, “modder, slijk, aarde, grond”.

C o m m e n t a a r

De laatste zin van het collectegebed doet denken aan andere bekende Latijnse gebeden. In het afsluitende gebed van de Lauretaanse Litanie van O.L.Vrouw wordt gebeden: “(…) a praesenti liberari tristitia, et aeterna perfrui laetitia – “dat we verlost mogen worden van de tegenwoordige droefheid en de eeuwige vreugde mogen genieten”; we zien de overgang van droefheid naar vreugde. Verder, wanneer een priester zich kleedt voor de H.Mis zegt hij traditiegetrouw speciale gebeden bij  het zich bekleden met elk onderdeel van de liturgische gewaden.  Bij de albe bidt hij: Dealba me, Domine, et munda cor meum, ut in sanguine agni de albatus gaudiis perfruar sempiternis, dat is vertaald: “Zuiver mij, o Heer en maak mijn hart rein, opdat ik in het Bloed van het Lam gezuiverd, de eeuwige vreugde moge genieten”. Eerst het Offer, vervolgens de vreugde.

Bij een eerdere bespreking van de collectegebeden zagen we een patroon van descendere en ascendere, van “afdalen en opklimmen”, van “weggaan en terugkeren”.  Vóór de Verrijzenis komt de Passie, het Lijden. Vóór verheffing is er vernedering. Afdaling, lijden en vernedering brengen verrijzenis, terugkeer en vreugde: beide bewegingen omvatten zowel het inwendige als het uitwendige van de mens, kortom heel de mens in alle facetten van zijn bestaan.

Zoals gezegd vertoont het collectegebed van vandaag gelijkenis met een gebed uit het Romeinse Missaal van 1962. De postconciliaire versie zegt: (…) quos eripuisti a servitute peccati (…) – “die Gij uit de slavernij van de zonde hebt bevrijd” en de collecte van het Romeinse Missaal 1962 zegt: (…) quos perpetuæ mortis eripuisti casibus (…) – “die Gij hebt ontrukt aan de ondergang in de eeuwige dood”.

We hebben in de twee versies van de oratie te doen met een verschillende typering van degenen die dit gebed uitspreken.  De oude versie (1962) paste volledig in de opgeroepen klassieke aanschouwelijkheid van de op vallen en weer opgericht worden ingestelde oratie. De neerliggende wereld, door de zonde ten val gebracht, liep het gevaar verder naar beneden te storten in een niet meer omkeerbare beweging tot in de afgrond van de eeuwige dood. Dit gevaar is afgewend door de Dood van Christus – zijn diepste vernedering in volledige zelfontlediging. De Dood van Christus heeft een oneindig gewicht, triomfeert over de eeuwige dood in de Verrijzenis van de Heer én in die van de zijnen.

In de postconciliaire editie van het gebed in de Novus Ordo ontbreken de ondubbelzinnige concepten van zonde, schuld en veroordeling, ten gunste van een wellicht iets minder bedreigend begrip van “bevrijding uit de slavernij van de zonde”? De veranderde postconciliaire versie zou door Fil 2 geïnspireerd kunnen zijn, waar de vernedering van Christus aan een bestaan als slaaf wordt gerelateerd. De goddelijke heilsdaad van het oprichten van de terneerliggende wereld, zoals de Novus Ordo versie van de oratie het formuleert, is echter nog steeds niets anders dan de bevrijding uit de knechtschap van de slavernij, veroorzaakt door de zondeval.

Wanneer men de realiteit van de “slavernij van de zonde” diep geestelijk tot zich laat doordringen is dit besef verschrikkelijk. Het "loon" van de zonde is immers de dood (vgl. Rom 6,23)… Om deze slavernij te keren werd de Zoon van God  zelf “als een slaaf” (vgl. Fil 2,7). In de oratie van vandaag bidden we te mogen delen in de vreugde van Gods Koninkrijk nadat God ons allen uit de slavernij van de zonde heeft bevrijd; daar bidden we morgen speciaal voor in het collectegebed en ook op andere liturgische momenten op vele manieren, maar deze bede hoort ook rotsvast in ons eigen geestelijk leven verankerd te zijn: zonder God kunnen we niets en met Gods  genade kunnen we alles.

(Bewerking en vertaling van FatherZuhlsdorf, WDTPRS)